Người lớn mắc tự kỷ: Sống trong im lặng bao lâu nữa?

Nhiều người nghĩ rằng rối loạn phổ tự kỷ (ASD) chỉ ảnh hưởng đến trẻ em. Nhưng thực tế, có không ít người trưởng thành – đặc biệt là phụ nữ – mới được chẩn đoán ở độ tuổi 20, 30, thậm chí 50 tuổi. Họ đã sống âm thầm với các khó khăn giao tiếp, cảm xúc, mối quan hệ xã hội trong nhiều năm, nhưng lại bị gán nhầm thành “lập dị”, “trầm cảm”, hay “rối loạn lo âu”. Việc chẩn đoán muộn không chỉ khiến người bệnh chịu thiệt thòi, mà còn làm trì hoãn những hỗ trợ đúng đắn có thể cải thiện chất lượng sống rõ rệt. Trong bài viết này, các bác sĩ tại Hello Doctor – đơn vị tiên phong trong điều trị ASD người lớn tại Việt Nam – sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng này.

Mục lục

• Rối loạn phổ tự kỷ là gì?
• Chẩn đoán muộn: Người lớn tự kỷ thường bị bỏ sót
• Phụ nữ mắc ASD: Thường che giấu giỏi, dễ bị hiểu nhầm
• Các biểu hiện điển hình dễ bị nhầm lẫn
• Hệ quả khi người lớn tự kỷ không được chẩn đoán
• Vai trò của bác sĩ tâm thần và chuyên gia ASD người lớn tại Hello Doctor
• Tiếp cận điều trị đúng: Tâm lý – hành vi – hỗ trợ xã hội
• Người thân nên làm gì khi nghi ngờ người lớn trong gia đình mắc ASD?

_____________________________

    HELLO DOCTOR- MANG SỨC KHOẺ ĐẾN CUỘC SỐNG

BÁC SĨ TƯ VẤN QUA ĐIỆN THOẠI: 19001246

Tư vấn qua FACEBOOK: CLICK LINK

Tư vấn qua ZALO

Trị liệu TMS tại Hello Doctor

App quản lí cảm xúc

_____________________________

1. Rối loạn phổ tự kỷ là gì?

Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) là một rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp xã hội, hành vi và nhận thức. ASD không phải là một bệnh đơn lẻ mà là một phổ gồm nhiều mức độ biểu hiện khác nhau, từ nhẹ đến nặng.

Một số đặc điểm điển hình của ASD gồm:

• Khó khăn trong tương tác xã hội: Người mắc ASD thường không hiểu các quy tắc xã hội ngầm định, gặp khó khăn khi xây dựng mối quan hệ hoặc duy trì hội thoại.
• Giao tiếp bất thường: Có thể bao gồm chậm nói, nói lặp lại, giọng đều đều, hoặc chỉ thích nói về chủ đề mình quan tâm.
• Hành vi lặp đi lặp lại: Như xếp đồ vật theo thứ tự nhất định, lặp lại động tác, hoặc có thói quen khó thay đổi.
• Nhạy cảm cảm giác: Quá nhạy hoặc quá kém nhạy với âm thanh, ánh sáng, mùi vị, chất liệu vải, v.v.
• Tập trung quá mức vào sở thích cá nhân: Thường dành thời gian dài để nghiên cứu sâu một chủ đề và khó chuyển sự chú ý sang việc khác.

ASD có thể được phát hiện sớm ở tuổi thơ, nhưng nhiều trường hợp biểu hiện nhẹ hoặc không điển hình nên không được chẩn đoán cho đến tuổi trưởng thành. Ở người lớn, các triệu chứng có thể tinh vi hơn, khiến việc nhận diện trở nên khó khăn nếu không được khám bởi các chuyên gia có kinh nghiệm.

2. Chẩn đoán muộn: Người lớn tự kỷ thường bị bỏ sót

Các nghiên cứu gần đây cho thấy rằng một phần lớn người lớn mắc ASD đã bị bỏ sót trong quá trình phát triển, đặc biệt ở các thế hệ trưởng thành trước năm 2000 – thời điểm mà nhận thức về tự kỷ còn hạn chế. Theo tài liệu của Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ và các nghiên cứu tại Mỹ, Anh, Úc, tỷ lệ người trưởng thành được chẩn đoán ASD ở tuổi muộn đang tăng lên nhanh chóng.

Việc chẩn đoán ở người lớn đặc biệt khó khăn vì nhiều người đã học cách “thích nghi” bằng cách tự tạo các chiến lược để tránh va chạm xã hội hoặc lẩn tránh các tình huống gây lo âu. Họ thường sống âm thầm trong vai trò của một người “hướng nội”, “lập dị”, hoặc mắc các rối loạn như trầm cảm, lo âu – mà không ai nghĩ đến nền tảng phát triển thần kinh khác biệt.

Một nghiên cứu của Hull và cộng sự (2020) cũng nhấn mạnh rằng nhiều người lớn, đặc biệt là nữ giới, đã “che giấu” các biểu hiện tự kỷ bằng cách bắt chước hành vi xã hội – điều này làm tăng nguy cơ bị chẩn đoán sai hoặc bỏ sót. Tại Việt Nam, các hệ thống sàng lọc chưa đầy đủ cho người trưởng thành cũng là một lý do khiến tình trạng này trở nên phổ biến.

3. Phụ nữ mắc ASD: Thường che giấu giỏi, dễ bị hiểu nhầm

Phụ nữ mắc rối loạn phổ tự kỷ thường bị bỏ sót nhiều hơn nam giới vì khả năng “ngụy trang” rất khéo léo. Họ học cách bắt chước biểu cảm, hành vi xã hội, và duy trì các mối quan hệ ở mức tối thiểu mà không bị nghi ngờ. Nhưng bên trong, họ thường cảm thấy kiệt sức vì phải “diễn” hàng ngày.

Thay vì biểu hiện các triệu chứng cổ điển như ở trẻ em nam (lặp đi lặp lại hành vi, khó tương tác), phụ nữ ASD lại thể hiện bằng lo âu, cảm xúc thất thường, nhạy cảm với âm thanh hoặc ánh sáng. Họ cũng thường xuyên bị chẩn đoán nhầm là rối loạn lưỡng cực, trầm cảm, rối loạn ranh giới nhân cách… Điều này không chỉ làm sai lệch phác đồ điều trị mà còn khiến họ cảm thấy tồi tệ hơn vì “không bao giờ khá lên được”.

_____________________________

    HELLO DOCTOR- MANG SỨC KHOẺ ĐẾN CUỘC SỐNG

BÁC SĨ TƯ VẤN QUA ĐIỆN THOẠI: 19001246

Tư vấn qua FACEBOOK: CLICK LINK

Tư vấn qua ZALO

Trị liệu TMS tại Hello Doctor

App quản lí cảm xúc

_____________________________

4. Các biểu hiện điển hình dễ bị nhầm lẫn

Người lớn mắc ASD thường có các biểu hiện sau, nhưng dễ bị quy kết thành vấn đề tâm lý khác:

• Khó hòa nhập xã hội: Họ tránh tụ tập, không thoải mái trong giao tiếp nhóm, không hiểu ẩn ý hoặc “đọc vị” cảm xúc người khác.
• Giao tiếp máy móc hoặc đơn điệu: Khi nói chuyện, họ thiếu biểu cảm, không nhìn vào mắt người khác, nói về chủ đề mình thích một cách dài dòng mà không quan tâm đến phản ứng đối phương.
• Thích sự lặp lại: Có các thói quen cố định, ngại thay đổi kế hoạch, dễ lo âu nếu lịch trình xáo trộn.
• Cảm giác khác biệt nhưng không hiểu vì sao: Từ nhỏ đã cảm thấy “không giống ai”, nhưng không thể gọi tên được vấn đề.
• Có các chẩn đoán khác đi kèm: Trầm cảm, lo âu lan tỏa, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), hoặc ADHD – khiến bác sĩ dễ bỏ sót nguyên nhân nền tảng là ASD.

5. Hệ quả khi người lớn tự kỷ không được chẩn đoán

Việc không được chẩn đoán hoặc bị chẩn đoán sai có thể để lại hậu quả tâm lý kéo dài. Người bệnh dễ rơi vào cảm giác tự ti, mất phương hướng, và hình thành cái nhìn tiêu cực về bản thân. Họ không hiểu vì sao mình cứ thất bại trong các mối quan hệ, không giữ được công việc lâu dài, hoặc luôn thấy mệt mỏi trong tương tác xã hội.

Nhiều trường hợp dẫn đến rối loạn trầm cảm kéo dài, có ý nghĩ tự sát vì nghĩ bản thân “có vấn đề” không thể khắc phục. Nếu không được hỗ trợ phù hợp, họ thường rơi vào trạng thái cô lập xã hội, ngại tìm kiếm giúp đỡ, và từ chối điều trị do cảm giác thất vọng kéo dài.

6. Vai trò của bác sĩ tâm thần và chuyên gia ASD người lớn tại Hello Doctor

Tại Hello Doctor, các bác sĩ tâm thần có chuyên môn sâu về ASD người lớn đóng vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán và điều trị chính xác. Khác với các mô hình khám truyền thống, Hello Doctor sử dụng bộ công cụ chuyên biệt dành riêng cho người lớn, kết hợp quan sát hành vi – phỏng vấn lâm sàng – đánh giá phát triển xã hội từ thời thơ ấu.

Bác sĩ tâm thần phối hợp chặt chẽ với chuyên gia tâm lý và chuyên gia giáo dục hành vi để xây dựng hồ sơ chẩn đoán toàn diện. Trong trường hợp nữ giới hoặc những người có biểu hiện không điển hình, quy trình đánh giá còn bao gồm phỏng vấn người thân hoặc xem lại hồ sơ học tập thời nhỏ.

Đặc biệt, Hello Doctor có các bác sĩ chuyên sâu về ASD người lớn tại Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng – những người được đào tạo tiếp cận cập nhật từ các nguồn như Mayo Clinic, NICE guidelines, và tài liệu từ Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ (APA).

7. Tiếp cận điều trị đúng: Tâm lý – hành vi – hỗ trợ xã hội

Điều trị ASD ở người lớn không chỉ là cải thiện triệu chứng, mà còn là xây dựng lại cuộc sống theo cách phù hợp với bản sắc và nhu cầu của từng người. Tại Hello Doctor, phác đồ điều trị được cá nhân hóa bao gồm:

• Liệu pháp tâm lý nhận thức hành vi (CBT): Giúp người bệnh hiểu rõ bản thân, điều chỉnh lo âu, tăng kỹ năng xã hội.
• Huấn luyện kỹ năng sống: Bao gồm quản lý cảm xúc, duy trì công việc, giao tiếp nơi công sở.
• Hỗ trợ qua video-call từ xa: Người bệnh có thể kết nối với bác sĩ hoặc chuyên gia ASD ngay tại nhà.
• Liệu pháp TMS (kích thích từ xuyên sọ): Ứng dụng trong các trường hợp có lo âu, trầm cảm kèm theo.
• Tham vấn cho người thân: Giúp gia đình hiểu rõ ASD ở người lớn và biết cách hỗ trợ đúng.

8. Người thân nên làm gì khi nghi ngờ người lớn trong gia đình mắc ASD?

Nếu bạn thấy người thân có các biểu hiện như sống khép kín, khó tạo dựng mối quan hệ, hoặc gặp khó khăn dai dẳng trong công việc – hãy nhẹ nhàng gợi ý họ đi khám với bác sĩ chuyên về rối loạn phổ tự kỷ. Tránh gán nhãn hoặc dùng từ gây tổn thương như “dị”, “thiếu kỹ năng”.

Bạn có thể hỗ trợ họ bằng cách:

• Chia sẻ thông tin khoa học về ASD người lớn.
• Đặt lịch tư vấn cùng bác sĩ tại Hello Doctor.
• Đi cùng trong lần khám đầu tiên để tạo cảm giác an toàn.
• Kiên nhẫn lắng nghe, không ép họ thay đổi, mà hỗ trợ từ từ theo tiến trình điều trị.

_____________________________

    HELLO DOCTOR- MANG SỨC KHOẺ ĐẾN CUỘC SỐNG

BÁC SĨ TƯ VẤN QUA ĐIỆN THOẠI: 19001246

Tư vấn qua FACEBOOK: CLICK LINK

Tư vấn qua ZALO

Trị liệu TMS tại Hello Doctor

App quản lí cảm xúc

_____________________________

Kết luận

Rối loạn phổ tự kỷ không phải là “căn bệnh của trẻ em”. Người lớn mắc ASD vẫn đang tồn tại, nhưng thường im lặng vì không được hiểu đúng. Chẩn đoán sớm – dù ở tuổi 30 hay 50 – vẫn có thể tạo ra bước ngoặt lớn, giúp người bệnh thoát khỏi vòng xoáy cô lập và tìm thấy ý nghĩa cuộc sống. Hello Doctor mong muốn đồng hành cùng bạn trong hành trình đó – bằng sự thấu hiểu, chuyên môn và nhân văn.